Tìm Hiểu Bệnh

Những Điều Cần Biết Về Bệnh Đậu Mùa Khỉ

Mục lục [Ẩn]

Tính đến cuối tháng 7 năm 2022, CDC đã xác nhận gần 2.900 trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ ở Hoa Kỳ, con số này tăng từ 35 trường hợp được xác nhận vào đầu tháng Sáu. CDC cũng đã xác nhận hơn 16.800 trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ trên toàn thế giới vào cuối tháng Bảy, tăng từ hơn 1.000 trường hợp được báo cáo cho Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vào cuối tháng Năm.

Vào ngày 23 tháng 7 năm 2022, Tổng Giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus tuyên bố đợt bùng phát dịch lây lan nhanh là “tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng được quốc tế quan tâm”.

Sáng ngày 3 tháng 10 năm 2022, Sở Y tế TP HCM đã ghi nhận ca mắc đậu mùa khỉ qua giám sát dịch tễ, là ca đậu mùa khỉ đầu tiên tại Việt Nam. Hiện chưa rõ yếu tố dịch tễ của ca nhiễm này. Cùng Healthy Beauty tìm hiểu rõ hơn về căn bệnh đậu mùa khỉ qua bài viết bên dưới.

Bệnh đậu mùa khỉ là gì?

Bệnh đậu mùa khỉ là một bệnh hiếm gặp do nhiễm vi rút đậu mùa khỉ. Virus đậu mùa khỉ nằm trong cùng họ virus với virus đậu mùa. Trong hầu hết các trường hợp, triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ tự mất đi trong vòng vài tuần. Tuy nhiên, ở một số người, khi nhiễm bệnh có thể dẫn tới các biến chứng nguy hiểm hoặc thậm chí là tử vong đặc biệt ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và người bị suy giảm miễn dịch.

Các biến chứng ở bệnh đậu mùa khỉ bao gồm nhiễm trùng da thứ phát, viêm phổi, lú lẫn, và các vấn đề về mắt. Trước đây, tỷ lệ tử vong do bệnh đậu mùa khỉ chỉ dao động khoảng 1% - 10%. Tuy nhiên tỷ lệ tử vong này phụ thuộc nhiều yếu tố và cũng chỉ giới hạn bởi số liệu trước đây.

Các nhà khoa học đã biết về nó từ năm 1958, khi nó được tìm thấy trong phòng thí nghiệm để nghiên cứu. Hầu hết những người mắc bệnh đậu mùa khỉ sống ở một số vùng nhất định của miền Trung và Tây Phi, người đã từng đến đó du lịch hoặc tiếp xúc với động vật bị nhiễm bệnh được nhập khẩu từ đó. Nhưng trong đợt bùng phát tháng 5 năm 2022, căn bệnh này đã được phát hiện ở những người sống ở các quốc gia khác nhau trên thế giới.

Biểu hiện của bệnh đậu mùa khỉ như thế nào?

Bệnh đậu mùa khỉ có nhiều dấu hiệu và triệu chứng khác nhau. Ở một số người, bệnh chỉ xuất hiện các triệu chứng nhẹ nhưng ở một số người khác các triệu chứng nặng hơn và cần được chăm sóc y tế phù hợp.

Triệu chứng điển hình của bệnh đậu mùa khỉ bao gồm sốt, đau đầu dữ dội, đau cơ, đau lưng, suy nhược cơ thể, sưng hạch bạch huyết. Sau đó xuất hiện phát ban và có thể kéo dài 2-3 tuần. Các nốt ban có xu hướng tập trung ở mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân, mắt, miệng, họng, bẹn, cơ quan sinh dục, quanh vùng hậu môn.

Giai đoạn đầu, các tổn thương phẳng sau đó hình thành mụn nước, mụn mủ trước khi đóng vảy, khô lại và bong vảy và hình thành một lớp da mới.

Người có các triệu chứng nghi của bệnh đậu mùa khỉ hoặc tiếp xúc với người mắc bệnh đậu khỉ mùa cần chủ động liên lạc hoặc tới cơ sở y tế để được thăm khám và tư vấn kịp thời.

Bệnh đậu mùa khỉ lây lan như thế nào?

Bệnh đậu mùa khỉ có thể lây sang người khi con người tiếp xúc với động vật nhiễm bệnh. Vật chủ bao gồm các loài động vật gặm nhấm và linh trưởng. Có thể giảm nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ từ động vật bằng cách tránh tiếp xúc với động vật hoang dã nếu không sử dụng phương tiện bảo hộ cá nhân, đặc biệt là động vật bị ốm hoặc đã chết (bao gồm cả thịt và máu của chúng). Ở các nước có bệnh lưu hành, nơi động vật mắc bệnh đậu mùa khỉ, cần nấu chín kỹ thịt hoặc các bộ phận của động vật trước khi ăn.

Bệnh đậu mùa khỉ lây từ người sang người qua tiếp xúc gần với người bệnh phát ban đậu mùa khỉ, bao gồm qua tiếp mặt với mặt, da với da, miệng với miệng hoặc miệng với da, gồm cả quan hệ tình dục. Chúng ta vẫn chưa xác định được người bệnh có thể lây truyền bệnh trong bao lâu, nhưng nói chung, người bệnh được coi là vẫn có khả năng lây bệnh cho người khác cho tới khi tất cả các tổn thương đã đóng vảy, lớp vảy đã bong ra và hình thành một lớp da mới.

Môi trường sống có thể bị nhiễm vi rút bệnh đậu mùa khỉ. Ví dụ, khi một người mang mầm bệnh đậu mùa khỉ sờ, hay chạm vào quần áo, ga, gối, khăn mặt, các đồ vật, dụng cụ ăn như bát, đĩa, xoong, chảo, đồ điện tử hoặc các bề mặt. Khi người khác chạm vào các đồ vật này thì họ sẽ bị nhiễm bệnh. Chúng ta cũng có thể bị nhiễm bệnh do hít phải vảy da hoặc vi rút từ quần áo, ga gối hoặc khăn mặt. Cơ chế này gọi là lây truyền qua vật trung gian (Fomite).

Vết loét, tổn thương hoặc chỗ đau trong miệng cũng có nguy cơ làm lây nhiễm, nghĩa là vi rút có thể phát tán qua tiếp xúc trực tiếp với miệng, giọt bắn hô hấp và có thể qua hạt bụi khí (Aerosol) ở phạm vi gần. Chúng ta vẫn chưa hiểu hết cơ chế lây truyền qua không khí của bệnh đậu mùa khỉ và vẫn cần nghiên cứu thêm.

Vi rút cũng có thể làm lây bệnh từ phụ nữ mang thai sang thai nhi qua nhau thai, sau sinh qua tiếp xúc da với da hoặc từ cha mẹ mắc bệnh đậu mùa khỉ sang trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ khi tiếp xúc gần.

Mặc dù đã ghi nhận các ca bệnh không triệu chứng nhưng chúng ta vẫn chưa rõ liệu người bệnh không triệu chứng có làm lây bệnh hay không, hay bệnh có thể lây truyền qua các loại dịch khác của cơ thể hay không. Các mẩu DNA từ vi rút gây bệnh đậu mùa khỉ đã được tìm thấy trong tinh dịch nhưng chúng ta vẫn chưa biết bệnh đậu mùa khỉ có lây truyền qua tinh dịch, dịch âm đạo, nước ối, sữa mẹ hay máu ở người bệnh không triệu chứng hay không. Hiện các nghiên cứu đang được tiến hành để tìm hiểu xem bệnh đậu mùa khỉ có thể lây truyền qua việc trao đổi dịch thể trong và sau khi nhiễm bệnh không triệu chứng chuyển thành có triệu chứng hay không.

Hiện chưa ghi nhận người mắc bệnh đậu mùa khỉ lây lan bệnh sang động vật nhưng đó vẫn là một nguy cơ tiềm ẩn. Người đã mắc bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh đậu mùa khỉ cần tránh tiếp xúc gần với động vật, bao gồm thú cưng (như mèo, chó, chuột hamster, chuột cát gerbils, vv...), động vật nuôi lấy thịt và động vật hoang dã. Người bị mắc bệnh đậu mùa khỉ cần đặc biệt cảnh giác với động vật được biết là dễ mắc vi rút đậu mùa khỉ, bao gồm các loài gặm nhấm và linh trưởng.

Cách bảo vệ bản thân và người khác trước bệnh đậu mùa khỉ

Giảm nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ bằng cách:

Hạn chế tiếp xúc gần với người nghi nhiễm, người đã mắc bệnh hoặc với động vật có thể bị nhiễm bệnh.
Thường xuyên làm sạch và khử trùng môi trường có thể bị nhiễm vi rút từ người mắc bệnh.
Thường xuyên cập nhật thông tin về bệnh đậu mùa khỉ ở khu vực bạn sinh sống
Trao đổi cởi mở với những người bạn tiếp xúc gần (đặc biệt là có quan hệ tình dục) về bất cứ triệu chứng nào bạn hoặc họ có.

Nếu bạn có khả năng mang bệnh hoặc khẳng định là mắc bệnh đậu mùa khỉ, cần cách ly với những người khác cho tới khi các mụn đóng vảy, vảy bong ra và hình thành lớp da mới. Làm như vậy, sẽ giúp ngăn chặn virus lây truyền sang những người khác. Cho tới khi chúng ta hiểu hơn về cơ chế lây truyền qua dịch sinh dục, cần sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục trong 12 tuần sau khi đã khỏi bệnh.

Nếu được chỉ định cách ly tại nhà, cần tuân thủ hướng dẫn để bảo vệ người khác khi sống cùng bằng cách:

Cách ly tại phòng riêng.
Sử dụng nhà vệ sinh riêng, hoặc vệ sinh sạch sẽ sau mỗi lần sử dụng.
Thường xuyên vệ sinh các bề mặt hay chạm vào bằng xà phòng và nước sạch và dung dịch khử khuẩn gia dụng và tránh quét, hút (điều này gây phát tán các phân tử virus và làm lây nhiễm cho người khác)
Sử dụng riêng các đồ dùng trong gia đình, khăn mặt, ga gối và đồ điện tử.
Tự giặt giũ đồ của riêng mình (thay ga gối, quần áo và khăn mặt cẩn thận, không lắc, văng các đồ vật, đặt các đồ này vào túi nilon trước khi mang ra máy giặt và giặt đồ bằng nước nóng > 60 độ C)
Mở cửa sổ để thông khí.
Khuyến khích mọi thành viên trong gia đình rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch hoặc bằng dung dịch cồn sát khuẩn.

Trường hợp phải ở chung phòng với người khác hoặc đã tiếp xúc gần với người khác trong khi đang cách ly tại nhà, cần cố gắng hạn chế nguy cơ bằng cách:

Tránh sờ, chạm vào nhau
Rửa tay thường xuyên
Che các nốt ban bằng quần áo hoặc băng gạc
Luôn mở cửa sổ nhà
Đảm bảo bạn và bất cứ ai trong phòng cùng với bạn đeo khẩu trang y tế đúng cách
Giữ khoảng cách ít nhất 1 mét khi tiếp xúc.

Nếu không thể tự mình giặt giũ hoặc ai đó giặt đồ giúp bạn, thì cần đảm bảo người đó đeo khẩu trang y tế đúng cách, đeo găng tay sử dụng một lần và sử dụng các biện pháp bảo vệ khi giặt đồ như đã mô tả ở trên.

Hướng dẫn của Bộ Y Tế Việt Nam về bệnh đậu mùa khỉ

Phân loại

Thể không triệu chứng: Người nhiễm vi rút không có bất kể triệu chứng lâm sàng nào
Thể nhẹ: Các triệu chứng thường hết sau 2-4 tuần mà không cần bất kì biện pháp điều trị đặc biệt nào
Thể nặng: Thường gặp ở nhóm đối tượng nguy cơ cao (phụ nữ mang thai, người cao tuổi, trểm, người mắc bệnh lý nền, suy giảm miễn dịch,…) có thể dẫn đến tử vong, thường từ tuần bệnh thứ 2. Người bệnh có thể gặp tình trạng nhiễm khuẩn da với các biểu hiện sốt kéo dài, dịch nốt phỏng đục hoặc nốt phỏng bị vỡ chảy dịch đục.

Một số trường hợp có thể bị viêm phổi (ho, tức ngực, khó thở,…), viêm não (ý thức suy giảm, có giật, lú lẫn, hôn mê), nhiễm khuẩn huyết (sốt kéo dài, tổn thương các cơ quan trong cơ thể)

Điều trị bệnh

Bộ Y tế nêu rõ việc thực hiện giám sát và cách li ca bệnh nghi ngờ hoặc đã xác định

Điều trị triệu chứng là chủ yếu
Đảm bảo dinh dưỡng, cân bằng nước điện giải và hỗ trợ tâm lý
Sử dụng thuốc điều trị đặc hiệu ở những trường hợp nặng và cơ địa đặc biệt
Theo dõi, phát hiện và xử trí kịp thời các tình trạng nặng, biến chứng của bệnh.

Với thể nhẹ

Hạ sốt, giảm đau
Chăm sóc tổn thương da, mắt, miệng
Đảm bảo dinh dưỡng, cân bằng điện giải
Cần theo dõi và phát hiện sớm các biến chứng nếu có: Viêm phổi, viêm não, nhiễm khuẩn da, nhiễm khuẩn huyết, … để điều trị ở buồng cách ly tại khoa hồi sức
Phòng và kiểm soát nhiễm khuẩn theo quy định

Với thể nặng

Cần điều trị ở buồng cách ly tại khoa hồi sức cấp cứu, điều trị biến chứng (nếu có) theo các phác đồ đã ban hành

Thuốc điều trị đặc hiệu được chỉ định cho những trường hợp

Người có biến chứng nặng (nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi, viêm não,…)
Những người đang có bệnh cấp tính tiến triển
Phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú
Trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 8 tuổi

Phân tuyến điều trị theo thể bệnh

Y tế xã/phường, quận/huyện: Điều trị ca bệnh không triệu chứng, ca bệnh nhẹ có các triệu chứng thông thường của bệnh
Tuyến tỉnh/trung ương: Điều trị ca bệnh nặng hoặc có nguy cơ trở nặng (trẻ sơ sinh, người bị suy giảm miễn dịch, người cao tuổi, người có bệnh nền, phụ nữ mang thai) và ca bệnh có biến chứng nặng

Các dấu hiệu nguy hiểm của bệnh cần theo dõi, xem xét chuyển tuyến điều trị

Giảm thị lực, giảm ý thức, hôn mê, co giật, suy hô hấp, chảy máu, giảm số lượng nước tiểu, các dấu hiệu nhiễm khuẩn huyết và sốc nhiễm khuẩn

Tiêu chuẩn xuất viện

Người bệnh cách ly tối thiểu 14 ngày
Người bệnh hết cách triệu chứng về lâm sàng (không xuất hiện tổn thương trên da mới tối thiểu 48 giờ và các tổn thương cũ đã đóng vảy)

Bạn có thể tránh mắc bệnh đậu mùa khỉ bằng cách

Tránh xa các động vật có thể đã chứa vi rút, đặc biệt là động vật chết ở những khu vực thường xảy ra bệnh đậu mùa ở khỉ.
Tránh xa bộ đồ giường và các vật liệu khác đã chạm vào người bị bệnh đậu mùa ở khỉ hoặc động vật bị bệnh.
Cách ly người hoặc động vật bị nhiễm bệnh với những người khác có nguy cơ lây nhiễm.
Nếu bạn phải ở gần động vật hoặc người có vi rút, hãy rửa bằng xà phòng và nước thường xuyên.
Sử dụng đồ bảo hộ như mặt nạ, kính, kính bảo hộ, găng tay,… nếu bạn không thể tránh tiếp xúc.
Nâng cao đề kháng bản thân bằng thức ăn hoặc thực phẩm bảo vệ sức khỏe chất lượng và phù hợp với cơ thể.

Dược sĩ Kim My